Zabawa odgrywa ważną i istotną rolę w życiu każdego dziecka. Towarzyszy mu już od momentu jego narodzin i tak naprawdę jest obecna przez całe życie. Pojawia się w różnych fazach rozwoju dziecka oraz pełni różnorodną rolę. Jest podstawowym czynnikiem wpływającym na jego wszechstronny rozwój. Pomaga zrozumieć świat i lepiej poznać samego siebie. Zabawa wpływa na sferę emocjonalno-motywacyjną, rozwój poznawczy oraz na kształtowanie osobowości dziecka. Przyczynia się do jego rozwoju, a także sama temu rozwojowi podlega. Początkowo dziecko bawi się manipulując własnym ciałem, później przedmiotami, a następnie potrafi budować obrazy, scenografie np. do zabawy w dom. Dziecko stopniowo od zabawy samotnej (trzylatek) przechodzi do interakcji z innymi rówieśnikami (dzieci starsze). Prawdziwa zabawa, czyli taka którą od początku do końca tworzy dziecko występuje w wieku przedszkolnym, określanym wiekiem zabawy. Bez wątpienia zabawa ma olbrzymie znaczenie dla rozwoju dziecka i jest ważnym elementem życia, naturalnym zjawiskiem, które jest oparte na własnej aktywności.
Myśląc o zabawie autystycznego dziecka, musimy pamiętać, że podejmowane przez nie stereotypowe czynności nie mogą być traktowane jako właściwa aktywność. Nauczenie dziecka chorego na autyzm zabawy nie jest łatwe, ma jednak głębokie uzasadnienie. Podczas zabawy najłatwiej jest dziecku pokonać bariery, nauczyć się właściwych form kontaktu i zachowań. W trosce o nasze dziecko musimy podjąć trud nauczenia je odpowiednich dla niego zabaw.
Większość autystycznych dzieci spędza czas, wykonując wymyślone przez siebie, stereotypowe, powtarzalne czynności, co umożliwia uniknięcie niechcianego kontaktu oraz pozostanie we własnym, zamkniętym, ale z punktu widzenia dziecka bezpiecznym świecie. Dobór przedmiotów do zabawy często bywa nielogiczny. Autystyczne dzieci nie używają do zabawy lalek czy pluszaków, wybierają zazwyczaj obiekty mechaniczne. Często używają przy tym rzeczy niezgodnie z ich właściwym przeznaczeniem. Preferują stałe elementy: tę samą trasę spaceru, ten sam przebieg dnia, ten sam schemat zabawy. Naruszenie wieży z klocków, przestawienie zabawek wywołuje często krzyk i histerię. Dziecko jest najspokojniejsze, gdy tkwi zatopione w wybranej przez siebie dziwacznej czynności. Powielanie tego niewłaściwego wzorca zabawy nie prowadzi jednak do niczego dobrego i na przestrzeni czasu nie pozwala na rozwój nowych umiejętności, tym samym pogłębiając zaburzenie.
Należy pamiętać, że dzieci z autyzmem nie potrafią naśladować innych, mają upośledzoną zdolność rozumienia emocji innych ludzi oraz braki w zakresie myślenia abstrakcyjnego i wyobraźni. Nie uczą się poprzez naśladownictwo, stąd też umieszczone w standardowej grupie rówieśników nie potrafią przyłączyć się do zabawy i wykonywać tych samych czynności. Trudno im zrozumieć zasady rządzące zabawą, jej reguły oraz wybrać adekwatny rodzaj zachowania. Dlatego podczas zabawy unikają kontaktów społecznych oraz zadań wymagających interakcji z innymi ludźmi. Starają się trzymać na uboczu. Każda podjęta aktywność, współdziałanie w aktywności z dorosłym lub rówieśnikiem są dla nich wielkim wysiłkiem i przełamaniem barier. Ponadto większość z nich cierpi na tzw. neofobię, co oznacza, że nabywanie nowych umiejętności wiąże się u nich z lękiem, boją się każdej nowej, nieznanej czynności.
Dzieci autystyczne ze względu na niedoskonałość rozmaitych umiejętności oraz osłabiony układ nerwowy szybko zniechęcają się i męczą. Każda zabawa powinna uwzględniać przerwy, potrzebne dziecku do zregenerowania sił. Nowe elementy wprowadzajmy stopniowo, tak aby dziecko nie czuło się wystraszone lub zagubione. Warto pamiętać, że dzieci cierpiące na autyzm w większości czerpią przyjemność z obcowania z takimi materiałami, jak woda, piasek, materiały o różnej fakturze. Często możliwość radosnej zabawy w wodzie, lepienia czy malowania pędzlem wyzwala w dziecku tłumione dotąd emocje, stanowi okazję do swobodnej wypowiedzi.
Warunkiem niezbędnym przy zabawie z autystycznym dzieckiem jest stworzenie mu bezpiecznego środowiska, w którym będzie czuło się akceptowane i dowartościowane. Nie ma jednego zalecanego rodzaju zabawy, jednego schematu pracy z autystycznym dzieckiem. Mocno broni ono dostępu do swojego świata i jest uodpornione na kontakt z innymi. Dlatego na samym początku warto zadbać o to, aby odpowiednio do niego dotrzeć, a dopiero później starać się przekonać je do zabawy.
Przykłady zabaw dla dzieci autystycznych
Zabawy z dzieckiem powinny przebiegać z udziałem niewielkiej liczby przedmiotów. Przed przystąpieniem do zabawy należy dokładnie uporządkować salę/pokój malucha, tak, aby nic go nie rozpraszało, pomieszczenie powinno być wolne od dodatkowych bodźców w postaci np. grającego radia/telewizora. Zabawy powinny być krótkie i angażujące dziecko – wnikliwa obserwacja dziecka pozwoli wyodrębnić spośród wielu różnych rodzajów ćwiczeń te, które najbardziej mu się podobają.
Wszystkie zabawy prowadzimy w życzliwej, pogodnej atmosferze.
Upewnij się, że dziecko czuje się bezpiecznie i komfortowo, ma zaspokojone podstawowe potrzeby: jest najedzone, nie chce mu się pić.
W każdym ćwiczeniu najważniejsza jest próba zaangażowania dziecka, nawiązania kontaktu, tworzenia wspólnego pola uwagi.
Ćwiczenia pomagające dzieciom poczuć i poznać poszczególne części ciała:
- Dziecięce masażyki. Znane zabawy np. idzie rak, nieborak, ważyła kaszkę sroczka i inne.
- Masaż piłeczką rehabilitacyjną. Wypowiadamy nazwę masowanej części ciała.
- Zabawy z wykorzystaniem naśladowania np. odliczamy 1,2,3 dotykamy nosa!
Ćwiczenia w utrzymywaniu równowagi:
- Pchanie wózka, lekkiego krzesełka.
- Kołysanie dziecka w kocu, bujanie na huśtawce (utrzymywanie kontaktu wzrokowego, śpiewanie piosenek).
- Podskoki na materacu lub trampolinie.
Poznawanie przez dotyk:
- Dotykanie twarzy (kładziemy ręce dziecka na naszej twarzy, nazywamy części twarzy, często się uśmiechamy).
- Głaskanie dziecka przyjemnymi dla niego materiałami lub naszymi dłońmi.
- Zabawy z sypkimi materiałami (ryż, kasza, piasek, fasola); dziecko zanurza dłonie w misce z np. z małymi kamyczkami, manipuluje, szuka ukrytej zabawki.
- Zabawy z materiałami lepkimi (masa solna, plastelina, zgniecione owoce).
Rozwijanie zmysłu węchu i smaku:
- Przygotowanie talerza z małymi przekąskami. Wraz z dzieckiem próbujemy, komentujemy smaki.
- Przygotowanie słoiczków z różnymi zapachami (owocowy, ziołowy, kwiatowy lub aromaty do ciast); nazywamy wrażenie – ładnie pachnie, nie podoba mi się itp.;
Ćwiczenie wzrokowego odbierania świata:
- Śledzenie zabawki wzrokiem. Zabawie towarzyszy prosty wierszyk np. Lata ptaszek… lub ulubiona piosenka. Kiedy dziecko skupi wzrok na zabawce przesuwamy ją w prawo, w lewo.
- Zabawy z pacynkami. Mówimy do dziecka za pomocą pacynki, przesuwamy ją w różne strony.
- Kładziemy ulubioną zabawkę dziecka na podłodze, następnie ją zakrywamy chustą lub wrzucamy do pudełka. Zachęcamy dziecko do poszukania zabawki.
- Upuszczanie zabawki. Skupiamy uwagę dziecka na zabawce np. autko, włączamy wyrażenia dźwiękonaśladowcze. Kiedy dziecko patrzy na przedmiot upuszczamy go. Sprawdzamy czy dziecko obserwuje zabawkę, zachęcamy do podniesienia i powtórzenia czynności.
Poznawanie świata poprzez dźwięki:
- Dźwięki w środowisku. Zwracamy uwagę dziecka na dźwięki w otoczeniu w domu, podczas spacerów.
- Ukryty dźwięk. Chowamy grającą zabawkę/telefon/pozytywkę i rozpoczynamy wspólne poszukiwania.
- Wspólne słuchanie muzyki, maszerowanie, kołysanie, taniec.
Ćwiczenie umiejętności chwytania i manipulowania przedmiotami:
- Wspólnie bawimy się w wrzucanie i wyciąganie przedmiotów/zabawek z pudełka.
- Nakładanie kółek na patyk.
- Budowanie i burzenie wieży z klocków.
- Ulubione przekąski lub zabawki dziecka chowamy w pudełku, skrzynce, słoiczku i zachęcamy do samodzielnego otwierania.
Ćwiczenia usprawniające koordynację ruchową całego ciała:
- Tor przeszkód. Ustawiamy tor z różnorodnych przedmiotów i zachęcamy dziecko do jego pokonania.
- Rzucanie i łapanie. Rzucamy piłkami do siebie lub do celu. Turlanie piłki.
- Wspólne zgniatanie papieru, rzucanie wykonanymi kulami.
Opracowały:
Maria Rybacka
Edyta Stasikowska-Janik
Źródło: http://antosiszymon.one.pl/zabawy