Wsparcie ucznia ze spektrum autyzmu w obszarze edukacyjno-zawodowym

Podjęcie decyzji o wyborze zawodu jest trudnym etapem w życiu każdego ucznia. Dla rozwoju kariery młodego człowieka istotne wydaje się spotkanie odpowiednich osób potrafiących wskazać mu jego możliwości, jak i różnorodne ograniczenia wpływające na rozwój edukacyjno-zawodowy. Wśród tych uczniów są również osoby ze spektrum autyzmu.

Jak wskazują statystyki, w 2012 r. było 8 tysięcy dzieci ze zdiagnozowanym spektrum autyzmu i Zespołem Aspergera, a do 2023 r. liczba ta wzrosła do ponad 80 tysięcy.

Na początku drogi edukacyjnej to rodzice decydują, czy ich dziecko uczy się w szkole ogólnodostępnej, czy w szkole specjalnej. Dzieci ze spektrum autyzmu mogą uczyć się  w przedszkolach i szkołach:

• specjalnych (terapeutycznych),
• integracyjnych,
• masowych (ogólnodostępnych).

Analiza danych wskazuje, że 90% dzieci z ASD uczy się w szkołach ogólnodostępnych.

Wybór zawodu przez ucznia z autyzmem jest jednym z najważniejszych wyzwań, które stoi przed nim i jego rodzicami. Z jednej strony posiada wiele zdolności i predyspozycji, z drugiej natomiast, wymaga specjalnego podejścia i wsparcia. Ważne jest, aby taki uczeń miał możliwość rozwijania swoich zainteresowań i pasji, dzięki czemu będzie miał większą motywację do pracy i osiągania celów zawodowych. Zazwyczaj, rodzice dzieci z autyzmem,  skupiają się na realizowaniu ich potrzeb „tu i teraz”, natomiast w mniejszym stopniu myślą o wyborze kierunku zawodowego czy predyspozycjach zawodowych.

Temple Grandin, jako dorosła osoba z autyzmem, dzieli się swoją wiedzą poprzez opracowaną listę zawodów, których osoby z ASD nie powinny wykonywać oraz listę zawodów dla nich wskazanych. Jej zdaniem ważne jest to, aby skupić się przede wszystkim na mocnych stronach danej osoby, wykluczyć zawody opierające się głównie na umiejętnościach, których dany uczeń nie posiada. Idealna praca dla osób z Zespołem Aspergera powinna mieć jasno określony cel lub punkt końcowy. Osoby ze spektrum autyzmu powinny zrekompensować swoje niskie umiejętności społeczne przez wyspecjalizowanie się w jakiejś dziedzinie na przykład w obszarze IT (informatycznym).

Warto pamiętać, że dobrze jest wybrać profesję, która stwarza możliwość otrzymania i utrzymania pracy. Branże zawodowe/zawody, które są wymieniane jako odpowiednie dla uczniów z ASD to między innymi: programowanie komputerowe, projektowanie, trener zwierząt lub weterynarz, naprawa komputerów i sprzętu komputerowego, naprawa urządzeń (TV, pralek, lodówek), rękodzieło (wyroby z drewna, biżuteria, ceramika), budowa i modyfikacja specjalistycznego wyposażenia, projektowanie okładek i ilustrowanie książek, księgowość, bibliotekarstwo, korektor tekstów, laborant, fizyk, matematyk.  

Z kolei dla osób z nisko funkcjonującym autyzmem, o niewielkich umiejętnościach werbalnych zaleca się między innymi zawody/ branże zawodowe takie jak: pracownik fabryki, sprzątanie biur, mycie okien, wykładanie towarów na półki, praca w hurtowni – pakowanie towarów, rozładowywanie samochodów dostawczych, praca w ogrodnictwie, sadownictwie, drobne prace w restauracji typu fast food, sprzątanie, gotowanie.

Zawody niewskazane dla osób z ZA to między innymi: kasjer, kelner, kontroler ruchu lotniczego, recepcjonista i telefonista oraz wszelkie prace wymagające przyjmowania ustnych zleceń, wskazówek, poleceń.

Powołując się na publikację K. Kutwa (2022), „Droga do otwarcia rynku pracy w Polsce dla osób autystycznych” wydaną przez Polski Instytut Ekonomiczny w Warszawie wynika, że niewielu pracodawców decyduje się na zatrudnienie osób z autyzmem. Jednakże warte podkreślenia jest to, że pracownicy w spektrum autyzmu mogą być wielkim atutem dla firm. Mogą podjąć pracę w różnym charakterze, uzależnione jest to przede wszystkim od ich indywidualnych zdolności i zainteresowań. Ich zatrudnienie może przynieść pracodawcy wiele korzyści. Ważne jest dostrzeganie i pełne wykorzystywanie zasobów osoby w spektrum autyzmu. Zatem, jakie cechy mogą wykorzystać pracodawcy?

Wiele osób ze spektrum autyzmu charakteryzuje wysoki poziom koncentracji i zdolność do wyróżniania się w powtarzalnych zadaniach oraz wytrwałość w pracy. Tacy pracownicy mogą wyróżniać się niezawodnością, lojalnością, niskim poziomem absencji oraz uczciwością i rzetelnością. Wiele z tych osób posiada szczegółową wiedzę merytoryczną, specjalistyczne umiejętności techniczne i zainteresowania, które bywają bardzo cenne  w miejscu pracy. Mogą posiadać również ponadprzeciętny poziom umiejętności systematyzacji, w tym rozumienia systemów i wzorów opartych na regułach. Wykazywać się mogą także rzadkimi umiejętnościami, które są niezrozumiałe i skomplikowane dla innych pracowników. Bardzo często osoby z ASD posiadają na wysokim poziomie umiejętności zapamiętywania, co mogą wykorzystać w doskonałym prowadzeniu dokumentacji. Mogą także posiadać umiejętności rozwiązywania problemów z uwagi na uporządkowane podejście  do pracy i tendencje do logicznego myślenia. Często wykazują się wizualnym myśleniem, które wnosi ciekawe i niepowtarzalne rozwiązania. Oczywiście pracodawcy muszą pamiętać o dokładnym tłumaczeniu zadań i wykonywanych czynnościach. Wskazane jest, aby taki pracownik miał osobę, która wytłumaczy mu pojęcia dla niego niezrozumiałe. Zatem, aby przygotować młodego człowieka do wejścia na rynek pracy należy już podczas edukacji wdrażać go do samodzielności oraz motywować do rozwijania uzdolnień i zainteresowań.

Warto też pamiętać o specjalnych programach i inicjatywach, które pomagają osobom z ASD wejść na rynek pracy. Coraz więcej jest organizacji, które oferują specjalne szkolenia i kursy dla takich osób oraz pomagają im zdobyć potrzebne umiejętności zawodowe i uzyskać zatrudnienie. Ważne jest, aby uczeń z autyzmem miał wsparcie ze strony rodziny, nauczycieli i terapeutów. Wspólnie mogą opracować plan rozwoju zawodowego, który uwzględni indywidualne potrzeby i możliwości ucznia.

Podsumowując, wybór zawodu dla ucznia z autyzmem jest dużym wyzwaniem, ale nie jest niemożliwy. Wymaga to odpowiedniego podejścia, wsparcia i zaangażowania ze strony wszystkich osób zaangażowanych w planowanie drogi edukacyjno-zawodowej.

Opracowały:

Edyta Zielińska

Justyna Jarmuż