Mowa dziecka z autyzmem w pigułce
W opisach zachowań i definicjach charakteryzujących autystyczne spektrum zaburzeń poświęca się wiele miejsca trudnościom na poziomie procesu porozumiewania się. Zaburzenia funkcji społecznych u osób z autyzmem są determinowane przez specyficzne trudności w obszarze rozwoju funkcji komunikacyjno-językowych mowy. Deficyty te nie są jednorodne lecz stanowią zespoły zaburzeń utrudniających funkcjonowanie w społeczeństwie. Prowadzone analizy wskazują na powiązanie poziomu rozwoju mowy z funkcjonowaniem społecznym dziecka dotkniętego autyzmem, co jest uwarunkowane:
- nasileniem występujących zaburzeń;
- sferą, w jakiej zaburzenia te lokują się czy współwystępują (np. sferze mowy lub zachowania); trudności te dotyczą zwłaszcza kompetencji społecznych;
- czasem wystąpienia zaburzenia, jak również etapów rozwoju mowy dziecka;
- sposobem wykorzystywania komunikacji – wchodzenia na przykład w interakcje społeczne czy zabawy;
- poziomem percepcji słuchowej – pomiędzy odbiorem, rozumieniem na poziomie słowa, zdania, a na końcu kontekstu sytuacyjnego;
- rozwojem ogólnym dziecka;
- podejmowanymi oddziaływaniami terapeutycznymi;
- współpracą środowiska dziecka.
U większości dzieci z autyzmem nie występują typowe zaburzenia w postaci wad wymowy, lecz mające charakter specyficzny, efektem których jest opóźniony i zróżnicowany w przebiegu rozwój mowy w postaci:
- braku wykształcenia mowy (na różnym poziomie komunikacyjnym);
- wycofania się do wcześniejszych etapów (włącznie z brakiem mowy);
- zahamowania rozwoju;
- nieharmonijnego rozwoju (szczególnie dotyczy aspektu percepcji i naśladownictwa).
Zgodnie z wynikami prowadzonych od dłuższego czasu badań dzięki podejmowaniu wczesnej interwencji zmniejsza się odsetek dzieci z autyzmem, u których stwierdza się brak rozwoju mowy. Trzeba jednak podkreślić, iż aspekt mowy komunikacyjnej pozostaje zawsze opóźniony i zaburzony współistniejącymi deficytami ograniczającymi dziecko, nierzadko znacząco na poziomie poznawczym i w końcu społecznym.
Główne problemy w zaburzonej mowie dziecka autystycznego występują w następujących zakresach:
- system suprasegmentalny: prozodia, rytm (spowolnienie tempa mowy, monotonna barwa głosu).
- tworzona wypowiedź: występująca lub nie mowa echolaliczna (z podziałem na odroczona, bezpośrednią , funkcjonalną), brak zaimków osobowych( zamienianych na inne lub nazwy własne- szczególnie dotyczy to zaimka „ja”), perseweracje i zamiany znaczeń wyrazów, agramatyzmy i nieprawidłowa budowa zdań; deficyty na poziomie rozumienia i wnioskowania z kontekstu, co często skutkuje niezrozumieniem i użyciem nieadekwatnych sytuacyjnie komunikatów, obcobrzmiące słowa o niezrozumiałym znaczeniu;
- społeczny: zaburzenia percepcji i umiejętności komunikacji pozawerbalnej (np. kontakt wzrokowy, utrzymywanie wspólnego pola uwagi), zdolności prowadzenia, inicjowania i podtrzymywania konwersacji; występowanie ograniczonych, sztywnych, stereotypowych wzorców aktywności, zachowania i zainteresowań;
- przebieg etapów rozwoju mowy: w zależności od etapu, na którym występują pierwsze objawy zaburzenia, opóźnienie, zahamowanie, wycofanie się lub brak rozwoju mowy na poziomie komunikacyjnym;
- wykorzystywanie mowy: najczęściej na pierwszych etapach rozwoju mowa nie służy do komunikowania się;
- występowanie zaburzeń mowy: w odniesieniu do artykulacji nie występuje znaczące nasilenie zaburzeń;
W związku z brakiem jednorodnego przebiegu, występowaniem zróżnicowanego poziomu rozwoju i możliwości oraz różnym nasileniem specyficznych, indywidualnych zaburzeń w komunikacji dziecka z autyzmem podejmowane działania diagnostyczne i terapeutyczne charakteryzują się zindywidualizowanym podejściem. Konieczne jest dostosowanie programów terapii komunikacji do poziomu i możliwości dziecka oraz do działań terapeutycznych prowadzonych w zakresie wszystkich funkcji. Praktyka logopedyczna w przypadku zaburzeń autystycznych jest ukierunkowana holistycznie na kształtowanie i rozwijanie zdolności komunikacyjnych, nabywanie oraz używanie mowy i języka w aspekcie uczestnictwa w interakcjach społecznych oraz niwelowaniu zakłóceń utrudniających rozwój umiejętności porozumiewania się.
Przygotowała:
Kamila Piotrowska-Olejnik
neurologopeda
Literatura:
1. Błeszyński J.J., 1998, Mowa i język dzieci z autyzmem. Wybrane zagadnienia. Słupsk, WSP.
Czaplewska E.,Milewski S., 2012, Diagnoza logopedyczna. Podręcznik akademicki. Sopot, GWP.
2. Błeszyński J.J., Kaczorowska-Bay K., 2012, Diagnoza i terapia logopedyczna osób z niepełnosprawnością. Gdańsk, Harmonia.