Wczesne symptomy zaburzeń ze spektrum autyzmu u małego dziecka
Niepokojące objawy zaburzeń ze spektrum autyzmu (ASD) u dziecka pojawiają się przed
3 rokiem życia i są szczególnie widoczne w sferach: społecznej, komunikacji oraz
w specyficznych, ograniczonych i powtarzających się zachowaniach.Pierwsze sygnały ostrzegawcze o możliwym występowaniu u dziecka zaburzeń autystycznych mogą ujawnić się już przed 12 miesiącem życia.
Im wcześniej postawiona jest diagnoza w przypadku spektrum autyzmu, tym lepsza jest prognoza dla rozwoju dziecka. Rozpoznanie to jest pomocne w dobraniu działań stymulujących, które są konieczne w sytuacji każdej nieprawidłowości rozwojowej u dziecka. Wcześnie rozpoczęta intensywna, wielokierunkowa terapia, dzięki tzw. plastyczności mózgu (zdolność do ulegania trwałym zmianom w procesie rozwoju, kompensacji oraz uczenia się poprzez tworzenie i obumieranie połączeń pomiędzy komórkami nerwowymi) stwarza warunki do znacznej poprawy funkcjonowania dziecka i zmniejszenia objawów zaburzeń autystycznych.
Sygnały ostrzegawcze dla wczesnego rozpoznawania zaburzeń ze spektrum autyzmu w rozwoju społecznym u małego dziecka to:
- ubogi kontakt wzrokowy (zaburzenie pojawia się przed 6 miesiącem życia),
- brak zainteresowania ludźmi, ignorowanie ich, krótki czas patrzenia na ludzi (zaburzenie pojawia się około 1 roku życia),
- brak zdolności do naprzemiennego uczestnictwa w interakcjach oraz ograniczone zdolności inicjowania i podtrzymywania interakcji (zaburzenie pojawia się przed 6 miesiącem życia),
- brak reakcji na komunikaty rodzica kierowane do dziecka (zaburzenie pojawia się przed 6 miesiącem życia),
- brak reagowania uśmiechem w sytuacjach społecznych i innych form okazywania radości (przed 6 miesiącem życia),
- brak emocjonalnego dostrojenia, emocjonalnej synchronii, brak dostosowania mimiki do sytuacji (zaburzenie pojawia się przed 6 miesiącem życia),
- brak złożonych zachowań społecznych łączących spojrzenie, ekspresję mimiczną, ton głosu i gestykulację (zaburzenie pojawia się po 6 miesiącu życia),
- brak reakcji na własne imię (zaburzenie pojawia się między 8 a 10 miesiącem życia),
- brak wskazywania (zaburzenie pojawia się między 8 a 12 miesiącem życia),
- brak domagania się, by być branym na ręce i przytulanym (zaburzenie pojawia się po 6 miesiącu życia),
- brak tworzenia wspólnego uwagi, w tym wskazywania, podążania wzrokiem za osobą, przedmiotem (zaburzenie pojawia się na przełomie 1 i 2 roku życia),
- ograniczona zdolność naśladowania,
- brak rozumienia gestów o znaczeniu społecznym (np. „pa, pa”) (zaburzenie pojawia się na przełomie 1 i 2 roku życia),
- zaburzona mimika twarzy ”maskowatość”, brak ekspresji towarzyszącej spojrzeniu,
- trudności z imitowaniem stanów emocjonalnych innych osób oraz brak dzielenia radości, smutku, bólu, strachu z bliskimi osobami,
- preferowanie samotnej zabawy, bez kontaktu z ludźmi, zwykle o charakterze sensomotorycznym i/lub rytualnym,
Około 2 roku życia najczęściej sygnalizowane są trudności w rozwoju, takie jak:
- brak bliskich relacji z innymi w rodzinie,
- brak reakcji spontanicznych na rodzica/opiekuna, gdy go widzi,
- nieumiejętność wyrażania emocji albo wyrażanie ich w sposób atypowy,
- nieumiejętność posługiwania się gestami lub wokalizacją w celu nawiązania kontaktów społecznych,
- nieumiejętność zabawy spontanicznej, zabawy „na niby” z udawaniem,
- brak umiejętności wyrażania gotowości do wspólnych zabaw z dziećmi,
- fascynacja poszczególnymi przedmiotami i wykorzystywanie ich w sposób niezgodny
z przeznaczeniem, - brak zainteresowania dziećmi lub unikanie ich,
- brak reakcji na werbalne i niewerbalne próby nawiązywania kontaktu,
- przywiązanie do bliskich przybiera nietypową formę, głównie jako przywiązanie do rutyny, która jest związana z jakąś osobą, nie ma ono jednak oznak typowego przywiązania emocjonalno-społecznego,
- protestowanie na zmiany w codziennej rutynie albo w otoczeniu.
Sygnały ostrzegawcze dla wczesnego rozpoznawania zaburzeń ze spektrum autyzmu w rozwoju mowy i komunikacji u małego dziecka to:
- trudności w prewerbalnej komunikacji (zaburzenie pojawia się w 1 roku życia), a więc brak naprzemiennej wokalizacji między niemowlęciem a rodzicem, brak reakcji na głos rodzica/bliskiego opiekuna, brak ekspresji wokalno-emocjonalnej w rodzaju „ooo”, „uu”, opóźniony repertuar gaworzenia, zubożona wokalizacja, zaburzona prozodia języka, znikomy lub nieobecny repertuar gestów (np. machania „pa, pa”, wskazywania palcem), brak spojrzenia kierowanego do innych osób, brak koordynacji pomiędzy spojrzeniem, mimiką, gestykulacją i wydawanymi dźwiękami,
- brak lub opóźniony rozwój mowy (brak wypowiadania słów ze zrozumieniem po 1 roku życia, brak budowania prostych zdań po 2 roku życia),
- wyraźne spowolnienie tempa rozwoju mowy (np. po okresie gaworzenia nie pojawiają się pierwsze słowa) lub utrata uprzednio nabytych przez dziecko umiejętności (np. utrata słów, wokalizacji czy niewerbalnych umiejętności komunikowania się),
- jeśli pojawia się mowa, to często jest echolaliczna – notoryczne powtarzanie usłyszanych słów czy zwrotów lub nieprawidłowa pod względem poprawnościowym,
- atypowa fonacja np. piski, pomruki, krzyki,
- niewykazywanie zainteresowania słowem mówionym,
- trudność z rozumieniem słów/mowy,
- komunikowanie się pojawia się głównie w celu regulowania zachowań innych osób (kiedy dziecko chce o coś poprosić lub coś odrzucić), natomiast brak jest komunikowania skierowanego na zwrócenie czyjejś uwagi na dany przedmiot, zjawisko, osobę,
- ograniczenia w wyrażaniu mimiką komunikatów np. nie potakiwanie głową, nie uśmiechanie się, by wspomóc komunikację z innymi.
We wczesnym rozpoznaniu zaburzeń ze spektrum autyzmu u małego dziecka istotne są również objawy takie jak:
- zachowania stereotypowe, czyli powtarzalne zachowania/czynności (np. trzepotanie rękami, specyficzne poruszanie dłońmi czy palcami (pstrykanie palcami, klaskanie
w dłonie), kołysanie się, kiwanie się, wyrzucanie w górę ramion, skakanie, kręcenie się wokół własnej osi, chodzenie w kółko, uderzanie głową, wachlowanie dłońmi przy twarzy, mruczenie, buczenie, szeptanie, cmokanie, ostukiwanie, zwijanie włosów, wprawienie przedmiotów w ruch wirowy), - nietypowe lub intensywne reakcje na bodźce sensoryczne (np. na dźwięki, zapachy, faktury, światło lub inne bodźce np. zakrywanie uszu i płacz w reakcji na zwykłe dźwięki, unikanie dotyku, domaganie się jedzenia tylko jednego rodzaju pokarmów, duża niechęć do dotykania niektórych powierzchni – piasku, plasteliny, mokrych chusteczek itd.),
- zaburzenia snu i łaknienia,
- problemy z czynnościami fizjologicznymi,
- wysoka labilność emocjonalna (napady złości, krzyku, płaczu bez łez),
- zróżnicowany poziom aktywności u różnych dzieci; bierność, wyobcowanie, brak ciekawości i zainteresowania otoczeniem vs wysoka nadaktywność, nadruchliwość, połączona z niezdolnością do skupienia uwagi, występowaniem napadów złości i agresji, krzyku w miejscach publicznych, reakcji lękowych,
- agresja i autoagresja.
Niekiedy czujność rodziców bywa usypiana przez otoczenie, w którym to wciąż pojawia się uspokajające stwierdzenie, że każde dziecko rozwija się indywidualnie. Zdarza się również, że sami rodzice uruchamiają mechanizm zaprzeczania i przez to nie zauważają nieprawidłowości w rozwoju dziecka.
W późniejszych okresach rozwoju, gdy dziecku stawiane są coraz to nowe wymagania, symptomy stają się jeszcze bardziej wyraźne.
Dziecko z objawami zaburzeń ze spektrum autyzmu w okresie przedszkolnym:
- może nie być zainteresowane innymi dziećmi oraz nawiązywaniem z nimi kontaktów, izoluje się, albo dąży do kontaktu (pasywnie lub aktywnie) podejmując aktywność wobec rówieśników, która jest nieaprobowana kulturowo,
- może nawiązać kontakt, ale czynić to w sposób nieadekwatny, nie okazując zrozumienia dla potrzeb i uczuć innych,
- domaga się, aby odpowiadać rutynowo na jego stereotypowe pytania, nie zachowuje właściwego dystansu do innych,
- występują u niego stereotypie ruchowe,
- sztywne wzorce zachowań i stereotypowe zainteresowania,
- postępuje zgodnie z własnymi potrzebami, nie uwzględniając norm i zasad współżycia,
- domaga się zachowania pewnego schematu dnia i źle reaguje na zmiany w otoczeniu lub w działaniach rutynowych,
- reaguje oporem przed podejmowaniem nowych aktywności,
- często prowadzi monologi i zanudza innych swoimi wycinkowymi zainteresowaniami,
- przejawia trudności dotyczące wzajemności w komunikowaniu się, nie daje innym możliwości wypowiedzenia się (mówi do kogoś, lecz nie rozmawia z kimś),
- nie potrafi podtrzymać rozmowy i kontaktów społecznych,
- może nie być zainteresowane zabawami innych dzieci, a jego mało kreatywne stereotypowe zabawy nie są z kolei atrakcyjne dla innych dzieci,
- przejawia brak zabawy funkcjonalnej – opartej na wyobraźni, naśladowaniu
i pozorowaniu – wiążącej się z używaniem przedmiotów w celu, dla którego zostały stworzone oraz brak współdziałania w zabawie.
Ważne!
Żadne dziecko z zaburzeniami ze spektrum autyzmu (ASD) nie musi wykazywać wszystkich objawów.
Specyficzne symptomy zaburzeń autystycznych mogą wystąpić u poszczególnych dzieci
o różnym czasie, w odmiennej intensywności i stopniu natężenia. Zatem obraz zaburzeń ze spektrum autyzmu może być bardzo zróżnicowany.
Pamiętaj Rodzicu!
To Ty jesteś specjalistą od rozwoju swojego dziecka, gdyż obserwujesz je na co dzień i rozumiesz najlepiej! Zatem jeśli cokolwiek Cię niepokoi w funkcjonowaniu twojej pociechy, albo masz wątpliwości – nie zwlekaj i skonsultuj sprawę dziecka np. ze specjalistami poradni psychologiczno-pedagogicznej, z psychologiem i/lub pedagogiem szkolnym, z psychiatrą dziecięcym.
Opracowały:
Ewelina Sztuba – psycholog
Magdalena Broniszewska – psycholog
Źródła:
Barbara Winczura „Wczesne rozpoznawanie autyzmu u małych dzieci – sygnały ostrzegawcze dla diagnozy zaburzeń ze spektrum autyzmu”
Barbara Winczura „Wczesne rozpoznawanie zaburzeń ze spektrum autyzmu – symptomy ryzyka, diagnoza wstępna, badania przesiewowe”
Gabriela Jagielska „Dziecko z Autyzmem i Zespołem Aspergera w szkole i przedszkolu”
Jagoda Cieszyńska „Wczesna diagnoza i terapia zaburzeń autystycznych”